Trùn chỉ hay còn gọi là giun đỏ, thuộc bộ Tubificidae được tìm thấy ở vùng nước giàu dinh dưỡng và là loài sinh vật chỉ thị cho khu vực bị ô nhiễm. Chúng thường sống bằng cách vùi một phần cơ thể xuống đáy bùn và phần còn lại hướng thẳng lên và uốn lượn gợn sóng, quần thể trùn chỉ không phải chỉ duy nhất loài Tubiflex mà còn bao gồm nhiều loài khác (Limnodrilus).
Hình 1. Trùn chỉ (Nguồn: www.shutterstock.com/fr/video/search/tubiflex-worm)
1. Đặc điểm sinh học
Trùn chỉ sống ở nơi có dòng nước chảy, nhiều chất hữu cơ dạng phân hủy và bẩn, chỉ cần một dấu hiệu nguy hiểm nhỏ, chúng nhanh chóng rút thân vào đáy, sau đó lại thò đuôi ra vẫy sóng để lấy oxy trong nước.
Miệng của trùn chỉ ở bên dưới phần đầu, tiếp theo là ống tiêu hóa thẳng, đơn giản. Thức ăn của chúng chủ yếu là mùn bã hữu cơ, xác bã động vật thối rữa, nhất là thực vật và các vi sinh vật.
Trùn chỉ có thể sống trong môi trường thiếu oxy nhờ vào sự chuyển động của phần đuôi có nhiều hemoglobin để thu nhận tất cả oxy có trong môi trường và có thể trao đổi CO2 và O2 thông qua da. Chúng có thể sống trong môi trường ô nhiễm, giàu chất hữu cơ mà các sinh vật khác khó có thể tồn tại.
Trùn chỉ là loài lưỡng tính, cơ quan sinh dục đực và cái thường riêng biệt trên các đốt khác nhau và sự thụ tinh chéo xảy ra trong quá trình bắt cặp. Tinh trùng được trao đổi cùng lúc giữa hai cá thể sau đó sẽ được chứa trong túi tinh cho đến khi trứng chín. Trứng và tinh trùng được đẻ ra từ lỗ trứng và tinh vào trong kén hình thành từ đai sinh dục. Phôi phát triển bên trong kén và hấp thụ chất dinh dưỡng dự trữ trong kén. Khi quá trình phát triển hoàn tất, trùn chỉ chui ra khỏi kén. Trùn chỉ có thể tồn tại trong điều kiện khô hạn hoặc thiếu thức ăn bằng hình thức tạo trứng nghỉ và hạn chế quá trình treo đổi chất đến mức thấp nhất. Các trứng nghỉ này chìm xuống đáy ao, hồ, sông... và theo các đường cấp thoát nước để khuếch tán vào các môi trường khác.
Hình 2. Hình thái trùn chỉ quan sát dưới kính hiển vi
(Nguồn: www.shutterstock.com/fr/video/clip-1015240060-annelida-tubiflex-under-microscope-view)
2. Kỹ thuật nuôi trùn chỉ
Hình 3. Hệ thống nuôi trùn chỉ trên khay nhựa
(Nguồn: Vũ Thị Ngọc Nhung và ctv, 2016. Tạp chí khoa học ĐHSP TPHCM)
* Hệ thống nuôi
Hệ thống nuôi trên máng hoặc khây nhựa với kích thước từ 150 x 15 cm, tạo môi trường nước chảy liên tục (250mL/phút), lượng oxy trong nước duy trì trên mức 3mg/L.
* Môi trường nuôi
Trong tự nhiên trùn chỉ sinh trưởng và sinh sản tốt ở nền đáy bùn tuy nhiên trong môi trường nhân tạo việc nuôi trên môi trường đáy bùn 100% sẽ gặp nhiều bất lợi. Do đó có thể phối trộn cát mịn và phân bò với tỉ lệ (75% phân bò + 25% cát mịn) để tạo nền đáy nuôi tốt hơn. Cát mịn giúp giảm nhu cầu về oxy, giảm hoạt động của trùn. Sau 4 ngày, bổ sung phân bò 1 lần với 2,5kg/m2. Duy trì nhiệt độ nuôi từ 28-300C.
* Dinh dưỡng
- Thức ăn: Trộn kết hợp phân bò và cám gạo (tỉ lệ 7:3), hoặc có thể sử dụng cá tạp với tỉ lệ (20% cá:80% đất), hoặc rau cải (70% rau:30% đất). Các nguyên liệu nên được ủ trong nước trong thời gian 4 ngày giúp quá trình phân hủy nhanh hơn.
- Cách cho ăn: Hòa trực tiếp vào nước nuôi và tạt đều vào máng nuôi.
* Thu hoạch
- Mật độ duy trì 1,8kg/m2 (2.120.000 con/m2). Có thể thu hoạch từ 1,25kg/m2 sau 30 ngày nuôi, phần còn lại duy trì tiếp tục cho trùn sinh sản.
- Thời gian thu hoạch thích hợp là buổi tối, do đặc tính của trùn không ưa sáng nên thời điểm thu hoạch tốt nhất là trước khi trời sáng hay sau khi trời tối.
- Phương pháp thu hoạch: Dùng tấm bạt che bể nuôi trong 15 phút, khi đó một phần trùn chỉ nhỏ (khoảng 80%) sẽ bám xung quanh khối chất nền, phần còn lại (khoảng 20%) là trùn lớn sẽ rút vào giữa khối chất nền. Những trùn bị thiếu oxy sẽ gom lại trên tầng mặt chất nền, khi đó sẽ tách trùn chỉ ra khỏi chất nền và tiến hành thu hoạch.
* Sử dụng và bảo quản
- Trùng chỉ là loài thức ăn rất tốt cho đối tượng thủy sản vì chúng chứa đầy protein và các acid béo. Mặt dù chúng có những điểm bất lợi như khi chết gây ô nhiễm bể ương nuôi hay có thể mang nhiều mầm bệnh từ nơi chúng sinh sống, vì thế trước khi sử dụng cần phải thực hiện khâu xử lý trước khi cho ăn. Phương pháp phổ biến có thể sử dụng là rữa sạch trùn chỉ qua nước sạch, sau đó ngâm qua nước muối loãng (khoảng 2ppt) phần trùn sẽ nổi lên trên và phần bùn do trùn thải sẽ lắng phía dưới, sau đó dùng vợt vớt trùn và sử dụng.
- Sau khi sử dụng trùn xong, nếu còn dư nhiều có thể bảo quản trong điều kiện cấp đông vào các túi nilông nhỏ khi cần chỉ cần rã đông là có thể sử dụng.
Trần Anh Khoa - TTDVKTNN Vĩnh Long
(Nguồn tham khảo: Giáo Trình Kỹ Thuật Nuôi Thức Ăn Tự Nhiên. NXB Đại Học Cần Thơ)